Wat is palliatieve zorg?
Voor Jeanine is het nog altijd even wennen in het verzorgingshuis. Alhoewel het dichtbij haar oude woning staat, is het toch gek om niet meer in dezelfde straat te wonen. Jeanine kon na het overlijden van haar man niet langer thuis blijven wonen. Haar vaatlijden en diabetes zijn niet meer te genezen en ze gaat snel achteruit. De kans is dan ook groot dat Jeanine snel aangepaste zorg nodig heeft die hoort bij de palliatieve fase. Wat dat voor een zorg precies is leer je in dit verhaal.
Palliatieve zorg wordt verleend wanneer genezing niet meer mogelijk is. Deze zorg is gericht op comfort waarbij de behoeften en wensen van bewoners voorop staan. De palliatieve fase gaat in vanaf 12 maanden voor het overlijden. In dit gedeelte geven we je enkele hulpmiddelen, filmpjes, infographics en folders die je kunnen helpen wanneer een bewoner de palliatieve fase in gaat.
Nuttig voor deze fase
De website IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) verzorgt informatie voor de zorg. Zij maken veelal mooie samenvattingskaarten voor de dagelijkse zorg. Denk hierbij aan het voeren van een slecht-nieuwsgesprek als ook om informatie over ziekten in de laatste fasen bij nierfalen of COPD.
Tot slot zijn er ook folders te vinden voor de bewoners en mantelzorgers met passende informatie over palliatieve fasen.
De meeste informatie is gratis te downloaden in de webshop. Als je het wil gaan gebruiken in je eigen team, kijk dan goed of de informatie aansluit bij de zorg/bewoner/mantelzorger. Bij twijfel overleg je met het multidisciplinaire team.
In Nederland is er sinds 2017 een landelijk eenduidig beleid geschreven om de zorg binnen de palliatieve zorg te verbeteren. Dit wordt het het kwaliteitskader Palliatieve zorg genoemd.
Alle zorginstellingen hebben zich aan dit beleid verbonden. Zo ook onze zorginstelling. Het papieren boekwerk geeft kaders aan wat kwalitatief goede palliatieve zorg is. Belangrijk is om te weten dat palliatieve zorg door iedereen gegeven kan en moet worden. Het is generalistische zorg. Waar nodig schakel je experts in om je te ondersteunen.
De websites die hieronder staan zijn bedoeld als achtergrond informatie. Het is veelal beleidsmatige informatie. Op de website
Lees meer over de palliatieve zorg op IKNL
PalliArts is een app die landelijke en regionale informatie biedt over palliatieve zorg overal en op ieder moment.
De app ondersteunt zorgverleners bij het verlenen van goede palliatieve zorg, afgestemd op de wensen van de patiënt en diens naasten door het direct beschikbaar stellen van richtlijnen, informatie over medicatie, checklijsten maar ook waar je een collega kunt vinden om hulp aan te vragen.
Op Pallialine staan richtlijnen palliatieve zorg volgens recente inzichten in diagnostiek en behandeling bij palliatieve zorg beschreven.
De richtlijnen zijn multidisciplinair en waar mogelijk evidence based opgesteld. De richtlijnen zijn tot stand gekomen met de inbreng van professionals uit heel Nederland die betrokken zijn bij de palliatieve zorg. De ervaringen van onder andere artsen, verpleegkundigen, psychologen en maatschappelijk werkenden zijn hiervoor benut. Maar ook patiënten participeren bij de ontwikkeling van richtlijnen palliatieve zorg.
In onderstaand worddocument vind je, afkomstig van pallialine:
- de stadia van palliatieve zorg met een plaatje
- globale ziektetrajecten van
- kanker
- hartfalen en COPD
- kwetsbare ouderen en dementerenden.
Op Palliaweb vind je betrouwbare en bruikbare informatie die helpt om zorg aan patiënten in de laatste fase van hun leven te geven, in lijn met het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland.
Palliaweb wordt op continue basis uitgebreid met actuele relevante informatie. Niet alleen door de redactie maar (juist) ook door de bezoekers.
Palliaweb is een initiatief van, en wordt beheerd door de Palliatieve Zorg Nederland (PZNL).
Hier vind je het onderwijsplatform palliatieve zorg. Zoek je scholing op het gebied van palliatieve zorg? Op deze pagina vind je daarvoor verschillende overzichten. Zo staat hier de catalogus met het complete overzicht van bij- en nascholingen en opleidingen over palliatieve zorg in Nederland. De onderwijskaart heeft een bredere scope: hier vind je per regio naast de bij- en nascholingen en opleidingen ook initieel onderwijs.
Voor patiënten en naasten is een eigen versie van het kwaliteitskader beschikbaar. Hierin wordt antwoord gegeven op vragen als: Hoe voer je het gesprek met jouw arts over palliatieve zorg? en Wat mag je verwachten van zorgverleners? De versie is ook voor verzorgenden en verpleegkundigen makkelijk leesbaar.
Deze patiëntversie is beschikbaar in e-book en als pdf, en werd in juni 2019 gelanceerd door Patiëntenfederatie Nederland, in samenwerking met artsenorganisatie KNMG en PZNL.
Vroegtijdige zorgplanning
gekomen in de palliatieve fase is het belangrijk dat we vooruit kijken. Naarmate de tijd vordert zal de situatie verslechteren en zal Jeanine tot steeds minder in staat zijn. Vandaar dat we nu al beginnen met de vroegtijdige zorgplanning.
Bij de vroegtijdige zorgplanning, ook wel advanced care planning genoemd, leggen we de behoeften en wensen van de bewoner vast voor toekomstige zorg. Naast de toekomstige medische zorg focussen we hier juist op de wensen en behoeften van de bewoner (en naasten) op het psycho- sociale en spirituele gebied. Wat vindt de bewoner belangrijk. Nuttig voor deze fase
Deze powerpoint is in te zetten bij een klinische les. Het bevat de onderwerpen: vroegtijdige zorgplanning, surprise question, markeren van de zorg en enkele tips voor communicatie.
Deze powerpoint is goed in te zetten als je het kwaliteitskader zelf hebt doorgenomen of als je zelf deze presentatie al een keer hebt gezien tijdens een klinische les;
Deze beschrijving is in te zetten voor een bijeenkomst over vroegtijdige zorgplanning met EVV-ers. Het is een stap in het versterken van vroegtijdige zorgplanning op jouw locatie. Het helpt bij het brengen van informatie over Beweging 3.0 en vroegtijdige zorgplanning en het ophalen hoe EVV-ers nu werken aan vroegtijdige zorgplanning en wat ze nodig hebben.
Dit filmpje ‘Markeren van de palliatieve fase laat zien er met wat markeren in de palliatieve fase wordt bedoeld. Het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland heeft als basis gediend.
Deze e-learning geeft handvatten om vragen en dilemma’s op het gebied van spiritualiteit en zingeving te herkennen en te begeleiden. Je kunt deze gebruiken om het thema te verkennen en of jezelf hierin meer te verdiepen. Je kunt de ondewerpen ook goed met je collega’s bespreken. Klik hier voor de e-learning.
DEDICATED biedt werkwijze voor betere kwaliteit van palliatieve zorg voor mensen met dementie en hun naasten. Alle materialen samen vormen de DEDICATED-werkwijze. De werkwijze beslaat drie meest belangrijke fases in het leven van mensen met dementie, namelijk thuis, de verhuizing van thuis naar het verpleeghuis en in het verpleeghuis. De onderstaande link gaat naar informatie en praktische materialen.
De 'Surprise question'
Om een inschatting te maken van de situatie en het vooruitzicht voor Jeanine kun je jezelf de “surprise question” stellen. Stel jezelf de vraag: Zou ik verbaasd zijn als deze bewoner binnen nu en 12 maanden komt te overlijden? Ben je niet verbaasd, dan is de palliatieve fase aangebroken.
In de casus van Jeanine kunnen we deze vraag met “nee” beantwoorden: voor Jeanine is de palliatieve fase dan aangebroken. Het zorgteam en de Specialist Ouderengeneeskunde delen deze mening.
Het is tijd om met Jeanine in gesprek te gaan om zo vroegtijdig te bespreken welke zorg zij mogelijk nodig heeft. Daarbij is het belangrijk aan te geven welke keuzes zij kan maken en wat de voor en nadelen daarvan kunnen zijn. Met Jeanine kun je bespreken wat dit voor haar zou betekenen en waar haar voorkeur naar uit gaat. Ook de naasten kunnen hierin betrokken worden. Vroegtijdige zorgplanning is een proces waarin meerdere gesprekken met elkaar nodig zijn.
Het is ook goed om als team met elkaar in gesprek te blijven. Doen we het juiste voor de bewoner of krijgen we hierin nieuwe signalen? En wat betekent dit voor ons?
Nuttig voor deze fase
Wanneer is het nu een geschikt moment om – aan jezelf – die surprise question te stellen?
Een wijziging in de zorgvraag bij de bewoner kan zo een moment zijn. Maar ook de eerste kennismaking als iemand bij je komt wonen.
Om je daarbij te helpen hebben we een stroomschema gemaakt.
Deze twee posters richten zich op bewoners met COPD en Hartfalen.
Ook geven zij informatie over wanneer het moment is dat jij de vraag kan stellen: ‘Zou het mij verbazen wanneer deze bewoner de komende 6 of 12 maanden komt te overlijden?’ Als het antwoord daarop ‘nee’ is, dan is het tijd om het gesprek met de patiënt aan te gaan over palliatieve zorg: de best mogelijke zorg, rekening houdend met de wensen van de patiënt.
Hoe kan je deze informatie delen met je team? We hebben daarom een opdracht gemaakt.
Voorbeeld van een bijbehorende opdracht:
- Hang één van deze twee poster op in je teamkamer. En bespreek deze poster met je teamgenoten. De poster kan jullie helpen om er bewust van te worden van dat er meer aandacht moet zijn voor de markering dat iemand ongeneeslijk ziek is en wat je daarna moet doen.
Signalering door verzorgenden en verpleegkundigen
Jeanine woont inmiddels een aantal maanden in het verzorgingstehuis. Haar familie en mantelzorgers zijn op de hoogte gebracht van het feit dat de palliatieve fase is aangebroken. Nu blijft het belangrijk dat iedereen zijn ogen en oren open houdt en zijn gevoel soms laat leiden. Dat doen wij langs drie pijlers: Kijken, luisteren en voelen.
- Kijken: Is er iets veranderd? Wat valt je op?
- Luisteren: Wat zegt de ander?
- Voelen: Wat voel jij zelf? Volg je ‘niet pluis gevoel’.
In dit deel vind je een aantal middelen die je helpen bij het signaleren van veranderingen in de situatie van Jeanine. Het is belangrijk dat we haar goed in de gaten houden in deze laatste fase van haar leven.
Nuttig voor deze fase
Deze signaalkaart is bedoeld voor verzorgden. De basis vragen zijn: kijken, luisteren en voelen. Pas jij deze regelmatig en bewust toe?
Een opdracht om je te helpen om dit te gebruiken:
Pak het zakkaartje er bij aan het eind van je dienst. En denk aan de laatste bewoner waar je bent geweest. Kijk nu wat er op het zakkaartje staat en beantwoord de vragen. Is het antwoord ja? Ga dan in gesprek met een collega en spreek af wat jullie hiermee gaan doen. Beschrijf dit ook in de rapportage.
Deze kaart (A4) is bedoeld voor verpleegkundigen.
Welke gedrag zie jij? Welke emotie? Weet jij dan wat je moet zeggen? In deze kaart staan signalen en tips voor het aangaan van het gesprek.
Een opdracht om hiermee te oefenen:
Pak deze signaalkaart erbij aan het eind van je dienst. En denk aan de laatste bewoner waar je bent geweest. Kijk nu wat er op de signaalkaart staat. Herken je een onderwerp? Ben je hierop in gegaan bij de bewoner of familie? Zo niet, ga hier dan de eerst volgende mogelijkheid op in en gebruik hiervoor de gesprekstips op de achterkant. Neem de informatie mee in gesprek met een collega en spreek af wat jullie hiermee gaan doen. Beschrijf dit ook in de rapportage.
Overleg met arts en teamleden
We hebben de afgelopen tijd goed gekeken naar de situatie van Jeanine. Naast fijne momenten zijn er natuurlijk ook mindere momenten. Soms is het lastig om te beslissen wat je doet wanneer je een verandering merkt.
Ga na het signaleren niet meteen over tot actie. In het team bespreken we welke problemen we zien en wat we mogelijk kunnen doen. Waarom? En met welk doel? We spreken af wie dat met de bewoner/naasten bespreekt. Samen met de bewoner/naasten beslissen we óf en wat we gaan doen. Afspraken registeren we in het zorgleefplan.
In dit deel geven we je een aantal handige hulpmiddelen en links die je kunnen helpen op het moment dat je iets voor Jeanine wilt doen, maar nog niet precies weet wat of hoe.
Nuttig voor deze fase
In een zorgoverleg ga je met elkaar in gesprek over en waar het kan met een bewoner.
De methodiek 5W en + H kan je hierbij helpen. Het helpt je om eerst de situatie goed te analyseren en daarna pas in de actie te komen. Vaak weten we namelijk precies HOE we iets willen aanpakken, maar vergeten we WAAROM.
Deze hulpkaart kan je uitprinten en meenemen naar het zorgoverleg. Pak deze erbij, leg hem op tafel en bespreek via deze zes stappen een bewoner. Zo heb je snel resultaat.
Als verzorgende verleen je zorg aan mensen in hun laatste levensfase. In deze fase verandert de zorgvraag, dus ook de zorg.
Het doel van palliatieve zorg is een zo goed mogelijke kwaliteit van leven voor de zorgvrager. Je richt je vooral op het voorkomen en verzachten van lijden. In de palliatieve fase signaleer jij vaak als
eerste een verandering in conditie, ADL of gedrag. Als je deze veranderingen goed in kaart brengt, geef je een belangrijke aanzet tot het verbeteren van de zorg. De methode ‘Signalering in de palliatieve fase’ helpt je bij het signaleren, interpreteren en verwoorden van de belangrijkste zorgproblemen.
Let op: Wij gebruiken deze signaleringskaarten niet binnen Beweging 3.0, maar de stappen die gezet worden zijn zeer waardevol om te gebruiken in de voorbereiding op een gesprek met de arts of multidisciplinair team.
Ken je bewoner
Wist je dat Jeanine al vanaf de opening bij het filiaal van V&D in Amersfoort heeft gewerkt? En dat ze ooit een kussentje verkocht aan (toen nog) Prins Willem Alexander toen hij voor een werkbezoek hun filiaal aan deed? Dat Jeanine vroeger een kei was in het langebaanzwemmen en daarmee op haar 24ste Nederlands kampioen werd? Ze heeft er vast nog foto’s van in haar vele plakboeken die mee zijn verhuisd.
Om de juiste zorg, op het juiste moment en op de juiste plek te kunnen leveren, is het cruciaal dat je je bewoner kent. Wie is zij? Wat heeft hij/zij meegemaakt, waar wordt de bewoner wel of niet blij van en wat wil hij/zij nog ervaren? Om je hierbij te helpen hebben we een “Wie is het” spel ontwikkelt. Het helpt je bij het ontdekken van de mens achter de bewoner en daarmee het leveren van goede zorg. Doe er je voordeel mee!
Nuttig voor deze fase
“Wie is het” is een spel met een klapbord, waarbij je vroeger een plaatje moest trekken en er dan door middel van vragen die alleen maar met ja of nee beantwoord konden worden achter zien te komen welk kaartje je tegenstander had. Bij ieder antwoord kon je weer een paar personages elimineren.
Voor deze variant heb je geen klapbord nodig. Maar gebruiken we de opzet van een soort bingo kaart. Daarnaast doe je dit spel niet met fictieve figuurtjes. Maar met je eigen bewoners. Hiervoor heb je wel gegevens van je bewoners nodig. Maar als je je groep goed kent, kun je dit spel al snel spelen.
Om dit spel te kunnen spelen in al zijn varianten zal je in gesprek moeten met je bewoners. En meer van de bewoner zien dan alleen de zorg die je vaak geeft. Weet jij wat iemand het liefst eet als ontbijt? Welk schilderij hangt er aan de muur? En wat zou hij of zij het liefst nog een keer willen doen? Hoeveel kinderen of kleinkinderen heeft iemand? Wat wil hij/zij nog voor zijn verjaardag? Als je dit soort vragen niet kunt beantwoorden, vergt het spel enige voorbereiding. En kun je beter met de basis variant aan de slag. Maar heb je deze of andere informatie wel tot je beschikking, dan levert het een mooi spel op. Waarin jullie met elkaar op een andere wijze informatie uitwisselen over je bewoners.
De PDF variant kan je alleen downloaden en printen. De word versie kan je digitaal bewerken met je eigen informatie
Lees ook het verhaal van...
Karel Vink werkte vroeger op het militaire vliegveld in Soest. Hij was nog actief in de tweede wereldoorlog en werkte in de logistiek en transport. Hij is dol op oude legervoertuigen en heeft verschillende modelvliegtuigen en tanks op zijn kamer. Helaas schrikt Karel nog wel eens van harde geluiden, die brengen nare herinneringen met zich mee. Karel heeft een CVA-beroerte gehad en zit nu in een rolstoel.